Aby zrozumieć, jak wygląda szkolenie psów ratowniczych w Polsce, musimy spojrzeć na to zagadnienie przez pryzmat obowiązujących przepisów prawnych, które regulują tę dziedzinę w ratownictwie wodnym. Choć temat jest dość złożony, spróbujmy go przybliżyć, zaczynając od roku 2012. To właśnie wtedy w życie weszło rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, dotyczące szkoleń w ratownictwie wodnym. Dokument ten stanowi istotny akt prawny, który reguluje m.in. programy szkoleniowe dla ratowników, instruktorów ratownictwa wodnego oraz psy ratownicze i ich przewodników.
Zgodnie z rozporządzeniem, proces szkolenia psów ratowniczych składa się z czterech etapów, w których szczególną uwagę poświęca się przygotowaniu zespołów do egzaminu końcowego. Ten składa się z próby sprawnościowej oraz ratowniczej. Niestety, zapisy rozporządzenia są stosunkowo ogólne, a same zadania nie sprawdzają umiejętności ratowniczych zespołu, gdyż ich wykonanie pozostawia się psu podczas gdy przewodnik jedynie wydaje komendy. Takie umiejętności są jak najbardziej potrzebne, jednak w ratownictwie wodnym oczekujemy przede wszystkim pracy zespołu a nie samodzielnej pracy psa, która bardziej sprawdza sie w sportowym ratownictwie wodnym czyli np. podczas egzaminu IRO. Niemniej jednak, rozporządzenie to jest aktem wykonawczym do ustawy o bezpieczeństwie osób wypoczywających nad wodą, co oznacza, że jest ono podstawą prawną obowiązującą w pierwszej kolejności. Dotyczy to nie tylko profesjonalnych ratowników wodnych, ale także każdej osoby, która ma chęć pomagać w czuwaniu nad bezpieczeństwem ludzi przebywających nad wodą.
Z biegiem lat stało się jasne, że konieczne jest dalsze rozwijanie ratownictwa wodnego z udziałem psów. W 2021 roku, przy Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym (WOPR), powstała Komisja K9. To specjalistyczna grupa, której celem jest szkolenie psów ratowniczych oraz promowanie współpracy z nimi w kontekście działań ratowniczych nad wodą. Zajmują się oni nie tylko akcjami ratunkowymi, ale także szeroko pojętą edukacją i profilaktyką, organizując warsztaty oraz pokazy, które mają na celu zwiększenie świadomości o odpowiedzialnym zachowaniu nad wodą.
Działania Komisji K9 WOPR stanowią istotny element szeroko zakrojonych wysiłków na rzecz poprawy bezpieczeństwa wodnego w Polsce. W ramach komisji opracowano specjalny program szkoleniowy – ILS K9 WOPR, który budzi pewne kontrowersje. Dla niektórych to jedynie „wytwór wyobraźni”, dla innych – dobrze przemyślany plan, który może wprowadzić nową jakość w ratownictwie wodnym z udziałem psów. Spróbuję teraz wyjaśnić, co dokładnie oznacza ten skrót, skąd się wziął i na czym polegają zawarte w nim zadania – czy to tylko spełnianie ambicji, czy raczej działania mające swoje uzasadnienie.
ILS
Międzynarodowa Federacja Ratownictwa Wodnego (International Life Saving Federation, ILS) odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu tonięciom oraz podnoszeniu poziomu bezpieczeństwa nad wodami na całym świecie. Organizacja ta zrzesza krajowe instytucje ratownictwa wodnego, w tym w Polsce – Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR), które od 1970 roku jest częścią globalnej sieci. ILS nie tylko promuje ratownictwo wodne, ale także stawia na rozwój ratownictwa w formie nowoczesnych technik i technologii, w tym współpracy z psami ratowniczymi, które stanowią integralną część współczesnych działań na akwenach wodnych.
Początki ILS K9
W 1999 roku z inicjatywy grupy belgijskich ratowników rozpoczęto projekt „Międzynarodowej Akademii Wodnych Psów Ratowniczych”. Celem było rozwijanie i przywracanie instynktownych umiejętności ratowniczych u psów rasy nowofundlandzkiej, które przez wieki pełniły rolę pomocników na pokładach statków. Te psy, znane z niezwykłej intuicji w sytuacjach zagrożenia życia, stały się bohaterami w wielu przypadkach ratunkowych. Z biegiem czasu, wraz z rozwojem nowoczesnych sprzętów ratunkowych, naturalne umiejętności psów zostały częściowo zapomniane, a ich działania zaczęły przybierać formę sportowego hobby. Jednak dzięki projektowi „Międzynarodowej Akademii Wodnych Psów Ratowniczych”, niektóre z tych psów nadal zachowały swoje instynktowne umiejętności ratownicze w wodzie.
Celem projektu było nie tylko rozwijanie tych umiejętności, ale przede wszystkim założenie według którego pies jako członek zespołu ratowniczego musi pomagać swojemu przewodnikowi, który jest przeszkolonym ratownikiem lub w wyjątkowej sytuacji musi sam pełnić rolę ratownika.
ILS K9: Nowe certyfikaty i rozwój międzynarodowy
W 2012 roku Międzynarodowa Federacja Ratownictwa Wodnego (ILS) przyjęła dwa nowe certyfikaty dla psów ratowniczych: K9 Water Rescue Team oraz K9 Rescue Team Educator. Te certyfikaty miały na celu formalne uznanie roli psów ratowniczych w międzynarodowym ratownictwie wodnym oraz stworzenie ogólnoświatowych standardów pracy z psami w działaniach ratunkowych.
Pierwszy międzynarodowy kurs, który rozpoczął się 4 września 2012 roku, trwał tydzień i przyciągnął dwunastu uczestników z różnych części świata, w tym z USA, Nowej Zelandii, Finlandii, Łotwy, Ukrainy, Wielkiej Brytanii, Holandii i Belgii. Kurs obejmował szereg tematów, takich jak techniki ratownicze z psem w zespole, zasady bezpiecznego obchodzenia się ze sprzętem ratunkowym i reanimacyjnym, a także szkolenie w zakresie organizacji operacji ratowniczych zarówno w wodzie, jak i na lądzie.
Uczestnicy kursu mieli okazję wziąć udział w symulowanych akcjach ratunkowych, które były realizowane zgodnie z ustalonymi standardami. Jednym z najciekawszych ćwiczeń była akcja „samochód w wodzie”, która miała na celu naukę radzenia sobie w ekstremalnych warunkach, w których samochód znajdował się w wodzie. To doświadczenie pozwoliło uczestnikom na praktyczne sprawdzenie swoich umiejętności w ratowaniu ludzi z pojazdów tonących w wodzie, co stanowi realne wyzwanie w przypadku rzeczywistych wypadków.
PROGRAM SZKOLENIA PSÓW RATOWNICZYCH ILS K9 WOPR: Zgodność z międzynarodowymi standardami.
Program szkolenia psów ratowniczych, realizowany w ramach Canine (K9) Water Rescue Team Certificate, stanowi kompleksowy zarys minimalnych kompetencji wymaganych przez Międzynarodową Federację Ratownictwa Wodnego (ILS) dla zespołów ratowniczych K9. Celem ILS jest zapewnienie jak najwyższych standardów ratownictwa wodnego, uwzględniając różnorodność potrzeb i warunków operacyjnych w poszczególnych krajach. Dlatego federacja podkreśla, że organizacje członkowskie mogą przyjąć własne, bardziej wymagające normy, które mogą przekraczać minimalne wymagania, dostosowując je do specyficznych realiów lokalnych.
W odpowiedzi na te międzynarodowe wytyczne, Komisja K9 WOPR opracowała własny program szkolenia psów ratowniczych, który jest zgodny z certyfikatem K9 Water Rescue Team. Program ten uwzględnia specyficzne potrzeby oraz warunki operacyjne w Polsce, umożliwiając skuteczne przygotowanie psów ratowniczych do pracy w środowisku wodnym. Został on zaprezentowany i zaakceptowany przez ILS w czerwcu 2023 roku, co pozwoliło na uzyskanie akredytacji międzynarodowej.
Akredytacja ta stanowi istotny krok w rozwoju krajowego systemu ratownictwa wodnego, integrując polski program szkolenia psów ratowniczych z globalnymi standardami. Dzięki temu, psy ratownicze szkolone w ramach programu ILS K9 WOPR są przygotowane do działań zarówno w Polsce, jak i na międzynarodowych akwenach wodnych, zgodnie z wymaganiami najwyższej jakości.
PROGRAM SZKOLENIA PSÓW RATOWNICZYCH ILS K9 WOPR: Etapy, Korzyści i Praktyczne Aspekty
Program szkolenia psów ratowniczych ILS K9 WOPR składa się z pięciu poziomów, które odzwierciedlają stopniowy rozwój umiejętności zespołu ratowniczego człowiek – pies. Każdy z poziomów stanowi odrębny etap, którego ukończenie pozwala na doskonalenie zarówno zdolności psa, jak i umiejętności ratowniczych przewodnika. Program ten jest zgodny z międzynarodowymi standardami, a jego celem jest nie tylko przygotowanie psów do pracy w wodzie, ale także rozwój kompetencji ratowniczych człowieka.
Etapy programu:
Poziom 1 – ILS K9 JUNIOR – jest to pierwszy poziom, dostępny dla każdego, kto pragnie zaangażować się w działania związane z poprawą bezpieczeństwa nad wodą. Nie ma tutaj ograniczeń dotyczących wielkości czy rasy psa. Wymagania obejmują podstawową wiedzę z zakresu kynologii, umiejętność współpracy z psem oraz zapewnienie odpowiedniej relacji zespołu. Pies musi wykazać się poprawnymi reakcjami w różnych sytuacjach. Poziom ten stanowi przygotowanie do działania na rzecz edukacji w zakresie bezpieczeństwa nad wodą.
Poziom 2 – ILS K9 ASYSTENT – poziom, który rozpoczyna przygotowanie do pracy w wodzie. Zawiera podstawowe zadania oparte na współpracy i zaufaniu.
Poziom 3 – ILS K9 PARTNER – pies staje się partnerem we wszelkiego rodzaju działaniach, zarówno w wodzie jak i na lądzie.
Poziom 4 – ILS K9 PIES RATOWNICZY
Na tym poziomie zespół przechodzi do bardziej zaawansowanych zadań ratowniczych, a także do zadań zgodnych z obowiązującym rozporządzeniem MSWiA. Jest to etap, w którym sprawdzane są umiejętności związane z praktycznymi akcjami ratunkowymi, takimi jak holowanie czy praca w zespole ratowniczym.
Poziom 5 – ILS K9 MIĘDZYNARODOWY PIES RATOWNICZY
Ostatni etap, który przygotowuje zespół do pracy na poziomie międzynarodowym, w zgodzie z najwyższymi standardami ratownictwa wodnego.
Zalety programu szkolenia ILS K9 WOPR
Jedną z głównych zalet programu ILS K9 WOPR jest jego dostępność. Poziom 1 nie wymaga posiadania dużego psa ani zaawansowanego doświadczenia w pracy z czworonogiem, co pozwala na szerokie zaangażowanie osób zainteresowanych poprawą bezpieczeństwa nad wodą. Uczestnicy tego etapu muszą jedynie spełniać podstawowe kryteria w zakresie pracy z psem oraz wykazać się chęcią szerzenia wiedzy związanej z bezpieczną kąpielą.
Kolejną istotną zaletą jest spójność programu z obowiązującym rozporządzeniem MSWiA dotyczącym szkoleń ratowniczych. Poziom 4 programu, obejmuje zadania ratownicze a ponadto odpowiada wymaganiom zawartym w rozporządzeniu, co stanowi istotny atut.
Program nie skupia się wyłącznie na szkoleniu psów, ale przede wszystkim kładzie nacisk na rozwój kompetencji ratowniczych przewodników. Cały proces szkoleniowy wymaga systematycznego treningu, który nie opiera się na prostych schematach, jak ma to miejsce w sportowych zadaniach. W ratownictwie, ratownik i jego poziom wyszkolenia decyduje o tym, jak skutecznie przebiegnie akcja ratunkowa, a każda sytuacja jest inna. Stąd ważność przyswajania umiejętności w realnych warunkach, które są bardziej wymagające niż stereotypowe, wyuczonej schematy z pozorantem w stałej pozycji.
W ramach programu przeprowadza się także różnorodne symulacje, w których zespół człowiek-pies sprawdza swoją efektywność w wykonywaniu trudnych zadań, jak np. podtrzymywanie psa w toni wodnej przez określony czas. Przykład ten może wydawać się na pierwszy rzut oka bezsensowny, jednak w praktyce życie ratownika i psa może zależeć od różnych umiejętności.
Dzięki takiemu podejściu, szkolenie w ramach ILS K9 WOPR nie tylko kształci psy ratownicze, ale przede wszystkim przygotowuje ratowników do reagowania w rzeczywistych warunkach zagrożenia. To sprawia, że program jest nie tylko skuteczny, ale i nieoceniony w ratowaniu życia nad wodą.
Wady programu ILS K9 WOPR: Przemyślenia i Wyzwania
Choć program ILS K9 WOPR zyskał uznanie wielu profesjonalistów w ratownictwie wodnym, to jak każdy nowatorski system, może posiadać pewne wady, które ujawniają się dopiero z czasem. Na chwilę obecną trudno wskazać poważne niedociągnięcia, jednak z doświadczenia wiadomo, że w miarę jak liczba zespołów przystępujących do programu będzie rosła, niektóre aspekty mogą wymagać dopracowania.
Program jest stosunkowo nowy – obecnie dołączyło do niego 29 zespołów, które osiągnęły różne poziomy wyszkolenia, od podstawowego (poziom 1) po najbardziej zaawansowany (poziom 5). Jestem jednak pełna optymizmu, że rozwój pracy z psem w ratownictwie wodnym w Polsce staje się coraz bardziej profesjonalny i dostosowany do wymagań współczesnych akcji ratunkowych.
Jednym z istotnych wyzwań, które zauważam, jest konieczność zmiany mentalności w postrzeganiu psów ratowniczych. W przeszłości, a w niektórych przypadkach także obecnie, psy są nazywane „psami ratownikami” wyłącznie na podstawie przynależności do sekcji psów ratowniczych lub przystąpienia do rekreacyjnej certyfikacji pracy wodnej. Takie podejście, choć popularne, nie zawsze odzwierciedla rzeczywiste kompetencje psa i jego przewodnika. Pies ratownik to nie tylko hasło, ale odpowiedzialność, a bez odpowiedniego przeszkolenia, nie ma mowy o skutecznej współpracy w zespole ratowniczym.
Każdy z nas, kto oczekuje pomocy w sytuacji zagrożenia życia, chciałby, aby zarówno ratownik, jak i jego pies byli przygotowani na najwyższym poziomie. Oczekiwania te nie mogą ograniczać się tylko do deklaracji. Jeśli mamy zaufanie do osób zajmujących się bezpieczeństwem nad wodą, to dlaczego nie wymagamy tego samego od psów ratowniczych? Sam przewodnik może uznać swojego psa za ratownika, ale czy to wystarczy, by w kryzysowej chwili pomógł on skutecznie?
Zadanie polega na tym, aby zespół ratunkowy – człowiek i pies – umieli współpracować, rozumiejąc swoje role i ograniczenia. Psy ratownicze nie rodzą się bohaterami, a ich rola w akcjach ratunkowych wymaga odpowiedniego wyszkolenia. Samo przystąpienie do programu nie jest gwarancją gotowości operacyjnej. Wymaga to systematycznych ćwiczeń, które muszą odbywać się w realnych warunkach. Odpowiednia edukacja w zakresie współpracy z zespołem ratowniczym jest niezbędna, aby uniknąć sytuacji, w której pies stanowi przeszkodę, a nie pomoc w akcji ratunkowej.
Program ILS K9 WOPR jest systemem wymagającym zaangażowania, zarówno od psów, jak i od ich przewodników. To praca zespołowa, w której każda strona musi wykazywać się odpowiedzialnością i umiejętnościami. Bycie ratownikiem, w tym także psem ratowniczym, to wielka odpowiedzialność. Nie możemy pozwalać na to, by termin „pies ratownik” był nadużywany. Prawdziwy ratownik to ktoś, kto systematycznie rozwija swoje umiejętności, wykonuje trudną i odpowiedzialną pracę, a nie tylko dąży do zdobycia łatwego tytułu.
Na koniec, warto zapoznać się z pełnym programem szkolenia ILS K9 WOPR, dostępnym pod tym linkiem.
4pawswaterlifeguards
